13 marca 2024 r. wchodzą w życie zmiany do Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej, przyjęte w trakcie IX Krajowego Zjazdu Aptekarzy w styczniu 2024 r. Nowelizacja wprowadza szereg nowości względem dotychczasowego Kodeksu z 2012 r., które uwzględniają zmiany w wykonywaniu zawodu farmaceuty mające miejsce na przestrzeni ostatnich lat. Poniżej przedstawiamy najistotniejsze z nich.
Tło zmian
Prace nad nowelizacją Kodeksu rozpoczęły się w maju 2021 r., kiedy Naczelna Izba Aptekarska postanowiła o powołaniu zespołu mającego na celu opracowanie zmian do dotychczasowego Kodeksu. Przygotowany przez zespół projekt uchwały nowelizującej Kodeks został przesłany do Okręgowych Izb Aptekarskich oraz opublikowany na stronie internetowej Naczelnej Izby Aptekarskiej w celu jego konsultacji. Ostateczny projekt uchwały został upubliczniony w listopadzie 2023 r. i następnie przyjęty w trakcie IX Krajowego Zjazdu Aptekarzy w styczniu 2024 r.
Zakres podmiotowy Kodeksu
Pierwsza istotna zmiana dotyczy kręgu osób, do których Kodeks ma zastosowanie oraz to, w jakim zakresie. Kodeks w dotychczasowym brzmieniu obowiązywał przede wszystkim aptekarzy, przy czym zgodnie z art. 29 Kodeksu jego postanowienia podlegały odpowiedniemu stosowaniu do osób wykonujących zawód farmaceuty, niebędących aptekarzami. W tym miejscu wypada zaznaczyć, że zgodnie z art. 30 ust. 1 Ustawy o zawodzie farmaceuty (która to regulacja uprzednio znajdowała się w Ustawie o izbach aptekarskich), aptekarzem jest farmaceuta wykonujący zawód w aptece, punkcie aptecznym bądź hurtowni farmaceutycznej. Błędne jest zatem określanie mianem aptekarzy innych pracowników apteki (np. techników farmaceutycznych) oraz właścicieli aptek nieposiadających wykształcenia farmaceutycznego.
Przyjęta przez IX Krajowy Zjazd Aptekarzy uchwała poczyniła w tym zakresie znaczne zmiany mające na celu jednolite stosowanie Kodeksu do wszystkich farmaceutów, niezależnie od formy wykonywania zawodu, czyli także farmaceutów innych niż aptekarze. Przede wszystkim zmianie uległ tytuł Kodeksu – począwszy od 13 marca będzie on nosił nazwę „Kodeks Etyki Farmaceuty Rzeczypospolitej Polskiej”. Jednocześnie w zmienionej preambule do Kodeksu wskazano, że „wymienione w kodeksie zasady postępowania obowiązują wszystkich farmaceutów, niezależnie od formy, w jakiej zawód jest wykonywany oraz niezależnie od środków komunikacji użytych przez farmaceutów podczas wykonywania zawodu”. Konsekwentnie, w poszczególnych postanowieniach Kodeksu termin „aptekarz” zastąpiono wyrazem „farmaceuta” i jednocześnie wykreślono art. 29 przewidujący odpowiednie stosowanie Kodeksu do innych farmaceutów niż aptekarze.
Niezależność zawodu farmaceuty
Znaczna część nowych postanowień dodanych do Kodeksu dotyczy niezależności wykonywania zawodu farmaceuty. W nowo sformułowanej preambule do Kodeksu podkreślono, że zawód farmaceuty jest samodzielnym zawodem medycznym jako zawodem zaufania publicznego. Na farmaceutów nałożono także szereg nakazów i zakazów z tym związanych, w ramach których:
- farmaceuta wykonuje zawód pod własnym imieniem i nazwiskiem, jednocześnie zabronione jest umożliwianie komukolwiek wykonywania zawodu farmaceuty pod imieniem i nazwiskiem danego farmaceuty;
- zabronione jest podejmowanie przez farmaceutę czynności faktycznych i prawnych (np. zawieranie umów) mogących skutkować ograniczeniem swobody lub niezależności zawodowej farmaceuty;
- zabronione jest kontrolowanie innego farmaceuty w sposób naruszający przepisy prawa, zasady etyki zawodowej oraz uchwały Naczelnej Izby Aptekarskiej, jednocześnie farmaceuta nie powinien dopuścić do bycia kontrolowanym w sposób opisany powyżej;
Powyższe zmiany są pokłosiem obowiązującej od 26 czerwca 2017 r. nowelizacji ustawy Prawo farmaceutyczne znanej szerzej jako „Apteka dla Aptekarza”, która wprowadziła ograniczenia w powstawaniu nowych aptek ogólnodostępnych oraz tworzeniu sieci aptek, a także przyznała prawo do uzyskania zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej wyłącznie farmaceutom posiadającym prawo wykonywania zawodu oraz spółkom jawnym i partnerskim, w których są jedynymi wspólnikami. Przepisy „Apteki dla Aptekarza” doczekały się uszczegółowienia w ramach tzw. „Apteki dla Aptekarza 2.0”, tj. nowelizacji Prawa farmaceutycznego obowiązującej od 28 września 2023 r., która wprowadziła zakaz przejmowania kontroli nad podmiotem prowadzącym aptekę ogólnodostępną.
W związku z uchwaleniem „Apteki dla Aptekarza” na rynku aptecznym pojawiło się zjawisko tzw. słupowania, czyli zawierania przez podmioty prowadzące apteki ogólnodostępne umów z podmiotami prowadzącymi sieci aptek, które w znaczny sposób ograniczają swobodę wykonywania zawodu farmaceuty do tego stopnia, że podmiotem faktycznie prowadzącym działalność w aptece ogólnodostępnej jest wspomniana sieć aptek. Wprowadzone do Kodeksu zapisy mają przeciwdziałać temu zjawisku. Należy przy tym wskazać, że zdaniem inspekcji farmaceutycznej co do zasady dopuszczalne jest działanie aptek ogólnodostępnych w formie franczyzy.
Ograniczenia w reklamie
Kolejna z istotnych zmian dotyczy ograniczeń w reklamie. Zgodnie z art. 19 ust. 1 Kodeksu w jego dotychczasowym brzmieniu, aptekarz nie reklamuje siebie oraz swoich usług, a także nie uczestniczy w reklamie usług farmaceutycznych, jak i ich promocji niezgodnej z prawem lub dobrymi obyczajami. Powyższe postanowienie było krytykowanie jako zbyt ogólnikowe i trudne do egzekwowania. Tak też do art. 19 Kodeksu dodano ust. 1a-1b, zgodnie z którymi:
- w przypadku farmaceuty wykonującego zawód poza apteką, reklamy nie stanowi informacja o (i) adresie wykonywania zawodu, (ii) rodzaju i zakresie wykonywanej działalności oraz (iii) tytułach zawodowych oraz naukowych posiadanych przez farmaceutę, pod warunkiem, że jest to informacja prawdziwa, obiektywna, dokładna, kompletna i rzetelna, rozpowszechniania wyłączenia przez farmaceutę, którego dotyczy, a sposób jej rozpowszechniania nie ma cech reklamy, oraz
- zakazanie jest reklamowanie produktów leczniczych, wyrobów medycznych, suplementów diety oraz żywności specjalnego przeznaczenia jak i udział w reklamach mogących naruszać godność zawodu farmaceuty.
Powyższe zmiany będą miały w szczególności zastosowanie do farmaceutów prowadzących działalność w mediach społecznościowych, w ramach której nawiązują płatne współprace w przedmiocie reklamowania określonych produktów. Powyższy zakaz jest istotny zwłaszcza w przypadku reklamy suplementów diety oraz żywności specjalnego przeznaczenia. O ile bowiem zakaz reklamy produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych przez farmaceutów wynika z przepisów prawa powszechnie obowiązującego, tj. odpowiednio Prawa farmaceutycznego oraz Ustawy o wyrobach medycznych (aczkolwiek wyłącznie w zakresie reklamy kierowanej do publicznej wiadomości), o tyle nie został on sformułowany w przypadku suplementów diety oraz żywności specjalnego przeznaczenia. W tym zakresie, począwszy od 13 marca bieżącego roku, reklama wspomnianych produktów przez farmaceutę będzie stanowiła delikt dyscyplinarny.
Komentarz DBS:
Zmiany wprowadzone do Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej, a niedługo już Kodeksu Etyki Farmaceuty Rzeczypospolitej Polskiej, należy ocenić jak dobre i konieczne. Wykonywanie zawodu farmaceuty przez ostatnie 12 lat od momentu uchwalenia dotychczasowego Kodeksu uległo znacznej ewolucji. Pojawiły się przepisy „Apteki dla Aptekarza” oraz uchwalono Ustawę o zawodzie farmaceuty, powszechna stała się także działalność farmaceutów w mediach społecznościowych. Nierzadko ogólnikowe i mało precyzyjne postanowienia Kodeksu wymagały doprecyzowania, aby nadążać za zmianami przepisów oraz realiami wykonywania zawodu farmaceuty. Na plus należy zaliczyć także jednolite stosowane Kodeksu wobec wszystkich farmaceutów wykonujących zawód, nie tylko w ramach apteki, punktu aptecznego czy hurtowni farmaceutycznej.
