24 czerwca 2024 r. Komisja Europejska nałożyła na przedsiębiorstwa z branży beauty grzywnę w wysokości 15,9 milionów euro za utrudnianie KE kontroli wszczętej w ramach postępowania antymonopolowego poprzez celowe usuwanie wiadomości wymienianych z konkurencyjnym podmiotem przez telefon za pośrednictwem aplikacji WhatsApp. Jest to pierwsza tego typu kara nałożona przez Komisję. Poniżej przedstawiamy okoliczności sprawy oraz jej praktyczne znaczenie dla przedsiębiorców.
Kontrola wszczęta przez KE
W marcu 2023 r. Komisja przeprowadziła kontrolę przedsiębiorców działających w branży beauty w związku z podejrzeniem praktyk ograniczających konkurencję. Podczas kontroli KE zażądała dostępu do telefonów komórkowych niektórych pracowników. W trakcie ich weryfikacji technicy KE odkryli, że jeden z pracowników wyższego szczebla usunął z telefonu wiadomości wymieniane z konkurencyjnym podmiotem za pośrednictwem aplikacji WhatsApp, które były istotne dla prowadzonego postępowania antymonopolowego.
Usunięcie wiadomości nastąpiło po tym, jak pracownik otrzymał informacje o planowanej kontroli. Jednocześnie KE nie została powiadomiona o fakcie usunięcia danych, co zostało stwierdzone dopiero przez techników Komisji. Po wykryciu naruszenia kontrolowane przedsiębiorstwa uznały swoją odpowiedzialność za zaistniałe zdarzenie i następnie aktywnie współpracowały z KE w trakcie kontroli oraz po jej zakończeniu, m.in. poprzez wsparcie w odzyskaniu utraconych danych.
W związku z utrudnianiem kontroli, Komisja Europejska w marcu 2024 roku wszczęła przeciwko przedsiębiorcom postępowanie w przedmiocie nałożenia grzywny z tego tytułu. W trakcie postępowania przedsiębiorcy zaakceptowali swoją odpowiedzialność oraz wymiar kary. Ostatecznie KE nałożyła na przedsiębiorców karę w wysokości 15,9 milionów euro.
Niezależnie od nałożonej kary, Komisja kontynuuje postępowanie związku z podejrzeniem praktyk ograniczających konkurencję.
Kontrola w ramach postepowania antymonopolowego z perspektywy przepisów
Aktem prawnym regulującym postępowanie antymonopolowe prowadzone przez KE oraz zainicjowane w związku z tym kontrole określa Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (aktualnie art. 101 oraz art. 102 TFUE).
Zgodnie z art. 20 ust. 2 Rozporządzenia w ramach kontroli Komisja jest uprawniona do:
- wchodzenia do wszelkich pomieszczeń, na teren i do środków transportu;
- sprawdzania ksiąg i innych rejestrów dotyczących spraw prowadzonych przez przedsiębiorstwo, bez względu na sposób ich przechowywania;
- pobrania lub uzyskiwania w każdej formie kopii lub wyciągów z tych ksiąg lub rejestrów;
- pieczętowania wszelkich pomieszczeń i ksiąg lub rejestrów na czas i w zakresie koniecznym do przeprowadzenia kontroli;
- zadawania pytań przedstawicielom pracowników lub pracownikom w celu uzyskania wyjaśnień co do faktów lub dokumentów dotyczących przedmiotu i celu kontroli oraz do rejestrowania odpowiedzi.
Uprawnienie określone w pkt 2 i 3 powyżej upoważnia KE do uzyskania dostępu do danych znajdujących się na telefonach komórkowych pracowników kontrolowanego przedsiębiorcy, w tym także na prywatnych telefonach w zakresie, w jakich są wykorzystywane w celach służbowych. Obejmuje to także dane wymieniane za pośrednictwem mediów społecznościowych takich jak WhatsApp.
O planowanej kontroli Komisja informuje przedsiębiorcę w drodze decyzji określającej jej zakres, termin oraz informacje o możliwych do nałożenia karach, a także o prawie do wniesienia odwołania od decyzji do Trybunału Sprawiedliwości. Wraz z otrzymaniem decyzji przedsiębiorca powinien dochować należytej staranności w zachowaniu rejestrów i wyciągów mogących być przedmiotem kontroli.
Kara nakładana przez KE
Zgodnie z art. 23. ust. 1 lit .d Rozporządzenia, w przypadku umyślnego działania lub zaniedbania kontrolowanego przedsiębiorcy polegającego m.in. na przedłożeniu KE niekompletnych ksiąg lub rejestrów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, KE jest uprawniona do nałożenia na przedsiębiorcę grzywny nieprzekraczającej 1 % całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym. Przy ustalaniu grzywny Komisja uwzględnia ciężar i czas trwania naruszenia.
Co prawda określona w art. 23 Rozporządzenia sankcja jest nazywana grzywną, która w polskim porządku prawnym stanowi karę za popełnienie przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia lub wykroczenia skarbowego, o tyle nakładania przez KE grzywna stanowi administracyjną karą pieniężną i nie ma charakteru karnego.
Wysokość kary nałożonej przez KE
W niniejszym przypadku Komisja uznała, że w związku z udostępnieniem przez kontrolowanego przedsiębiorcę telefonu, z którego usunięto wiadomości przesyłane za pośrednictwem aplikacji WhatsApp, przedsiębiorca dopuścił się przedłożenia Komisji niekompletnych ksiąg lub rejestrów w rozumieniu art. 23. ust. 1 lit. d Rozporządzenia, co uprawniło Komisję do nałożenia na przedsiębiorcę grzywny.
Oceniając ciężar naruszenia Komisja doszła do wniosku, że jest on wysoki, co zostało uargumentowane celowym działaniem pracownika po otrzymaniu przez niego informacji o planowanej kontroli przy jednoczesnym braku notyfikowania Komisji o usunięciu danych do momentu stwierdzenia naruszenia przez Komisję.
Komentarz DBS:
Nałożona przez KE kara dobitnie pokazuje, że przedmiotem kontroli organów prowadzących postępowania antymonopolowe mogą być nie tylko służbowe komputery oraz telefony, lecz także te prywatne o ile są wykorzystywane w celach zawodowych, nawet jeżeli dochodzi do tego za pośrednictwem mediów społecznościowych.
Prowadzenie przez social media korespondencji mogącej zawierać informacje obciążające danego przedsiębiorcę, która nie byłaby wysyłana poprzez służbowy e-mail, nie jest zatem sposobem na uniknięcie odpowiedzialności, a ewentualne próby usuwania bądź modyfikowania takich danych mogą być uznane za utrudnianie kontroli.
Wymaga podkreślenia, że analogiczne uprawnienia do przeprowadzania kontroli przedsiębiorców podejrzewanych o naruszenie praktyk ograniczających konkurencję oraz do nakładania kar pieniężnych w związku z ich utrudnianiem przysługują Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
