Różnica w składzie jakościowym produktu leczniczego wynikająca z zastąpienia substancji czynnej lub substancji czynnych tego produktu leczniczego przez jedną lub inne substancje czynne o odmiennej jednostce czynnej terapeutycznie nie może zostać zakwalifikowana jako zmiana i przedłużenie linii produktu – orzekł Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 16 marca 2023 r. w sprawach połączonych C-438/21 P – C440/21 P. Orzeczenie to stanowi wykładnię pojęcia globalnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w przypadku produktów jednoskładnikowych, których substancja aktywna była wcześniej dopuszczona do obrotu w produkcie wieloskładnikowym. Tym samym ma ono istotne znaczenie dla ustalenia wyłączności danych i rynkowej takich produktów.
Wyrok został wydany w wyniku odwołania wniesionego od rozstrzygnięcia Sądu UE, które to z kolei zapadło wskutek skargi wniesionej na decyzję EMA odmawiającą zatwierdzenia wniosku złożonego przez Pharmaceutical Works Polpharma w celu uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu odpowiednika leku Tecfidera, dla którego podmiotem odpowiedzialnym jest spółka Biogen Netherlands. EMA odmówiła zatwierdzenia wniosku powołując się na wyłączność danych dla produktu Tecfidera. Z kolei Polpharma stała na stanowisku, iż lek ten nie korzysta z wyłączności danych, ze względu na fakt, iż należy do globalnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu wcześniej zarejestrowanego produktu Fumaderm, którego okres ochrony upłynął w 2004 r. Fumaderm posiada dwie substancje aktywne: fumaranu dimetyl (DMF) oraz sole wodorofumaranu etylu (MEF). Natomiast substancją czynną w Tecfidera jest wyłącznie DMF. Trybunał stanął więc przed problemem rozstrzygnięcia czy dopuszczone do obrotu połączenie substancji czynnych i składnik tego połączenia są objęte tym samym globalnym (ogólnym) pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu.
W tym miejscu trzeba wyjaśnić, że zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 1 Dyrektywy 2001/83, wszelkie dodatkowe moce produktu leczniczego, postacie farmaceutyczne, drogi podania, prezentacje jak również wszelkie zmiany oraz przedłużenia linii produktu objęte są globalnym pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu tego produktu leczniczego. Tym samym na potrzeby ustalenia okresu wyłączności danych i wyłączności rynkowej, stosuje się datę przyznania pierwszego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu takiego produktu leczniczego, niezależnie czy dodatkowe moce, postacie czy prezentacje takiego produktu leczniczego zostały dopuszczone do obrotu w drodze zmiany pierwotnego pozwolenia czy też nowego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu.
Rozstrzygając sprawę Trybunał w pierwszej kolejności stwierdził, że art. 6 ust. 1 Dyrektywy 2001/83 w sposób wyczerpujący określa zmiany, których wprowadzenie w stosunku do pierwotnego produktu leczniczego objęte jest tym samym globalnym pozwoleniem. Nie ma przy tym znaczenia fakt, czy zmiana taka ma miejsce w drodze zmiany pierwotnego pozwolenia czy też w drodze uzyskania odrębnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. Zmiany te obejmują wszelkie dodatkowe moce produktu leczniczego, postacie farmaceutyczne, drogi podania, prezentacje jak również wszelkie zmiany oraz przedłużenia linii produktu, który uzyskał pierwsze pozwolenie na dopuszczenie do obrotu.
W dalszej kolejności Trybunał wskazał, że różnica w składzie substancji czynnych produktu leczniczego nie stanowi dodatkowej mocy, postaci farmaceutycznej, drogi podawania czy też prezentacji.
Natomiast, w ocenie Trybunału, wszelkie zmiany oraz przedłużenia linii produktu należy rozumieć jako zmiany w rozumieniu Rozporządzenia Komisji 1234/2008. Rozporządzenie to przewiduje, że rozszerzeniem pozwolenia na dopuszczenie do obrotu jest zastąpienie substancji aktywnej inną solą/estrem złożonym/pochodną o tej samej terapeutycznej części aktywnej jeżeli charakterystyki skuteczności i bezpieczeństwa nie różnią się w sposób istotny. Tym samym różnica w składzie jakościowym produktu leczniczego wynikająca z zastąpienia substancji czynnej lub substancji czynnych tego produktu leczniczego przez jedną lub inne substancje czynne o odmiennej jednostce czynnej terapeutycznie nie może zostać zakwalifikowana jako zmiana i przedłużenie linii produktu. Oznacza to, że jednoskładnikowy produkt leczniczy różni się od dwuskładnikowego produktu leczniczego zawierającego substancję czynną tego produktu jednoskładnikowego, jeżeli nie mają tej samej jednostki czynnej terapeutycznie, i tym samym nie są tą samą substancją czynną. W konsekwencji w rozstrzyganej sprawie przyjęto, że Tecfidera nie należy do globalnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu Fumadermu.
Komentarz DBS:
Omawiany wyrok będzie miał istotne znaczenie dla praktyki kwalifikacji produktów leczniczych jako należących lub nienależących do globalnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu wcześniejszego. O ile nie przesądza on, że w każdym wypadku produkt, posiadający jako substancję czynną jeden ze składników uprzedniego wieloskładnikowego produktu, nie będzie objęty globalnym pozwoleniem tego uprzedniego produktu, to jego stosowanie będzie w wielu wypadkach skutkowało taką klasyfikacją. Przełoży się to na zapewnienie monopolu rynkowego takich produktów.
Zastrzeżenia może budzić przyjęcie, że wiążąca dla wykładni art. 6 ust. 1 Dyrektywy 2001/83 jest treść Rozporządzenia 1234/2008, skoro jest to akt niższego rzędu o charakterze wykonawczym w stosunku to Dyrektywy. W takim wypadku Komisja nowelizując to rozporządzenie może modyfikować pojęcie globalnego pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. Co więcej sama wyznacza sobie ramy zakresu tego rozporządzenia. Wydaje się, że prawidłowa wykładnia prowadzi do wniosku, że termin „wszelkie zmiany oraz przedłużenia linii produktu” jest autonomicznym pojęciem Dyrektywy 2001/83, a Rozporządzenie reguluje tylko jego konkretne przypadki (w sposób pełny lub niepełny). Otwartą kwestią pozostaje czy taka wykładnia doprowadziłaby Trybunał do odmiennego rozstrzygnięcia.
