Dnia 20 maja 2023 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 852; dalej: „Ustawa”), wdrażająca unijną dyrektywę ECN+, tj. dyrektywę 2019/1 z dnia 11 grudnia 2018 r. mającą na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Ustawa wprowadza istotne zmiany w zakresie odpowiedzialności za naruszenie reguł konkurencji, w tym odpowiedzialności spółek-matek i związków przedsiębiorców. Zmianie ulegają przepisy dotyczące kar pieniężnych, w tym zasady odstąpienia od kary lub obniżania jej wysokości. Zmiany dotyczą także szeregu zagadnień proceduralnych w ramach postępowań przed UOKiK, w tym związanych z przeszukaniem i możliwymi środkami stosowanymi przez Prezesa UOKiK. Poniżej przedstawiamy najważniejsze zmiany.
[Rozszerzona odpowiedzialność za praktyki ograniczające konkurencję]
Na mocy nowych przepisów odpowiedzialność za naruszenie przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów poniesie nie tylko przedsiębiorca, który naruszył przepisy, ale także przedsiębiorca wywierający na niego decydujący wpływ (spółki-matki). Jak wynika z Ustawy, wywieranie decydującego wpływu zachodzi w sytuacji, gdy między przedsiębiorcami istnieją powiązania ekonomiczne, prawne lub organizacyjne, których skutkiem jest wykonywanie lub dostosowywanie się przez przedsiębiorcę do instrukcji udzielanych mu przez przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ, w sposób ograniczający lub uniemożliwiający jego samodzielne zachowania na rynku. Ustawa przewiduje domniemanie, iż decydujący wpływ wywiera przedsiębiorca, którego udział w kapitale innego przedsiębiorcy przekracza 90%. Prezes UOKiK będzie uprawniony do nałożenia łącznej kary pieniężnej, za którą ww. przedsiębiorcy będą odpowiadać solidarnie.
Odpowiedzialność za naruszenia będą ponosić również osoby zarządzające przedsiębiorcą wywierającym decydujący wpływ, a także osoba fizyczna, która będąc przedsiębiorcą dopuściła się naruszenia, a następnie zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej.
[Zmiany w zakresie kar i środków stosowanych przez Prezesa UOKiK]
Ustawa wprowadza m.in. zmianę sposobu ustalania kar pieniężnych za naruszenie prawa konkurencji nakładanych przez Prezesa UOKIK przez zastąpienie ich maksymalnego pułapu określonego kwotowo pułapem określonym jako procent obrotu. Dotychczasową kwotę 50.000.000 euro zastąpiono odniesieniem do kwoty stanowiącej 3% obrotu osiągniętego w poprzednim roku obrotowym. Nałożenie kary będzie możliwe również w sytuacji, gdy przedsiębiorca, chociażby nieumyślnie, nie wykonuje decyzji wydanych przez Prezesa UOKiK, a także w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na przesłuchaniu. Niezależnie od nałożenia powyższych kar dopuszczono nałożenie na przedsiębiorcę okresowej kary pieniężnej w celu przymuszenia do wykonania obowiązku, ustalanej jako 5% średniego dziennego obrotu osiągniętego w poprzednim roku obrotowym za każdy dzień opóźnienia.
Nowe przepisy przewidują możliwość nałożenia kary pieniężnej na związek przedsiębiorców, której maksymalna wysokość to 10% sumy obrotów członków tego związku przedsiębiorców prowadzących działalność na rynku, którego dotyczyło naruszenie, osiągniętych w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Nałożenie kary na związek przedsiębiorców będzie możliwe, gdy naruszenie jest związane z działalnością jego członków.
Ustawa wprowadza obowiązek przekazywania informacji i dokumentów przez niebędące przedsiębiorcami osoby fizyczne na żądanie Prezesa UOKiK. W razie nieprzekazania informacji lub dokumentów bądź przekazania informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd możliwe będzie nałożenie na osobę fizyczną kary pieniężnej w wysokości do pięćdziesięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia.
Prezes UOKiK zyskał możliwość nałożenia na przedsiębiorcę tzw. środków strukturalnych, tj. ingerujących w strukturę przedsiębiorcy lub przedsiębiorców, polegających m.in. na podziale przedsiębiorcy, zbyciu całości lub części majątku przedsiębiorcy, zbyciu udziałów lub akcji zapewniających kontrolę nad innym przedsiębiorcą oraz powierzeniu wykonywania określonej działalności gospodarczej poszczególnym podmiotom w ramach grupy kapitałowej lub odrębnym jednostkom organizacyjnym w ramach struktury przedsiębiorcy (w tym powierzenie wykonywania tej działalności na różnych szczeblach obrotu). Zastosowanie powyższych środków będzie możliwe w wyjątkowych okolicznościach, tj. w razie wydania przez Prezesa UOKiK decyzji stwierdzającej daną praktykę za ograniczającą konkurencję i wyłącznie, gdy inne środki mogłyby okazać się nieskuteczne albo skuteczne, lecz bardziej uciążliwe dla przedsiębiorcy.
[Regulacje w zakresie łagodzenia kar]
Nowelizacja w kompleksowy sposób reguluje zasady odstępowania od wymierzania kary pieniężnej lub jej obniżania w sprawach porozumień ograniczających konkurencję w ramach programu łagodzenia kar (tzw. leniency). Instrumenty takie będą mogły być stosowane na wniosek przedsiębiorcy, wskazujący w szczególności uczestników porozumienia, produkty lub usługi, których dotyczy porozumienie, terytorium, którego dotyczy porozumienie, a także imiona, nazwiska i stanowiska służbowe osób pełniących w porozumieniu istotną rolę, wraz z jej opisem. Karę będzie można obniżyć maksymalnie o 20, 30 lub 50%, przy czym największe obniżenie kary dotyczyć będzie przedsiębiorców, którzy jako pierwsi spełnią warunki jej obniżenia. Złożenie przez przedsiębiorcę wniosku w ramach programu łagodzenia kar pozwoli uniknąć kary również osobie fizycznej, która pełni albo pełniła funkcję kierowniczą lub zarządczą lub jest albo była pracownikiem u danego przedsiębiorcy.
[Nowe zasady przeszukania i kwestie proceduralne]
Za uprzednią zgodą sądu ochrony konkurencji i konsumentów pracownicy UOKiK będą uprawnieni do samodzielnego przeszukania lokalu mieszkalnego, pomieszczenia, nieruchomości lub środka transportu w celu znalezienia i uzyskania informacji mogących stanowić dowód w postępowaniu. Odmiennie niż dotychczas, przeszukanie będzie można przeprowadzić bez udziału Policji. Wprowadzono możliwość złożenia zażalenia na postanowienie sądu o udzieleniu zgody na przeszukanie, a także wymóg zwięzłego wskazania w postanowieniu sądu zasadniczych powodów rozstrzygnięcia.
Ponadto w myśl nowych przepisów w postanowieniu o wszczęciu postępowania będzie zawierane uzasadnienie z wyjaśnieniem zarzutów stawianych przedsiębiorcy oraz informacją o zasadach ustalania wysokości kary pieniężnej w przypadku stwierdzenia, że przedsiębiorca dopuścił się naruszenia przepisów. Powyższe dotyczy m.in. wszczęcia postępowania antymonopolowego w sprawach praktyk ograniczających konkurencję oraz postępowania w sprawach nakładania kar pieniężnych.
Należy zwrócić uwagę na zmiany w zakresie przedawnienia wszczęcia postępowania przed UOKiK. Bieg terminu przedawnienia ulegnie zawieszeniu w razie powiadomienia uczestnika danej praktyki o podjęciu czynności dochodzeniowych przez Prezesa UOKiK (np. przez skierowanie do przedsiębiorcy pisma z żądaniem udzielenia informacji). Co istotne, zawieszenie biegu przedawnienia będzie skuteczne nie tylko wobec przedsiębiorcy, wobec którego Prezes UOKiK podjął czynności dochodzeniowe, ale również wobec wszystkich innych uczestników danej praktyki, wobec których czynności nie zostały podjęte.
Należy również zwrócić uwagę na nowe regulacje w zakresie ochrony korespondencji przeszukiwanego przedsiębiorcy z niezależnym od przedsiębiorcy adwokatem lub radcą prawnym (tzw. legal proffesional privilege). Jeżeli w toku kontroli kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona oświadczy, iż ujawnione podczas kontroli pisma lub dokumenty (w tym w postaci elektronicznej) zawierają pisemną komunikację między kontrolowanym a niezależnym od kontrolowanego prawnikiem – kontrolujący pozostawi te pisma lub dokumenty w miejscu kontroli. W razie zastrzeżeń, kontrolujący może zweryfikować prawdziwość złożonego oświadczenia przez „pobieżne zapoznanie się z pismem lub dokumentem” oraz zażądanie dodatkowych wyjaśnień ustnych. Wątpliwości w powyższym zakresie będą poddane pod rozstrzygnięcie sądu ochrony konkurencji i konsumentów. Wprowadzenie możliwości wglądu kontrolującego do ww. dokumentacji wzbudziło zastrzeżenia przedsiębiorców na etapie prac legislacyjnych. Ostatecznie zgłaszane w tym zakresie uwagi nie zostały uwzględnione przez ustawodawcę. Istotne jest również, ze to na przedsiębiorcy spoczywa ciężar dowodu, że korespondencja prowadzona z prawnikiem dotyczy wyłącznie treści lub zostały sporządzone w celu ochrony prawnej przedsiębiorcy w związku z prowadzonym postępowaniem.
Do postępowań wszczętych przed dniem 20 maja 2023 r. należy stosować przepisy dotychczasowe.
Komentarz DBS:
Wprowadzone zmiany mają istotne znaczenie przede wszystkim dla odpowiedzialności antymonopolowej spółek-matek, managerów oraz związków przedsiębiorców. Warto zatem zweryfikować kwestie członkostwa w związkach branżowych oraz rozważyć potencjalne ryzyka związane z uczestnictwem w grupie kapitałowej.
Nowe przepisy mają na celu zwiększenie skuteczności ścigania naruszeń reguł konkurencji. Ze względu na dodatkowe ograniczenia i rygorystyczne zasady odpowiedzialności przedsiębiorców, ustawa wzbudziła liczne kontrowersje w środowisku biznesowym. Z perspektywy konieczności zapewnienia należytej ochrony praw przedsiębiorców pożądane jest m.in. doprecyzowanie zasad ponoszenia odpowiedzialności przez związki przedsiębiorców.
Warto mieć na uwadze, że implementacja dyrektywy ECN+ nie jest jedyną zmianą w obszarze prawa antymonopolowego, na którą powinni przygotować się przedsiębiorcy. Trwają prace nad projektem rozporządzenia w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję oraz projektem ustawy dostosowującej polskie prawo do unijnego rozporządzenia 2017/2394 w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów (tzw. rozporządzenie CPC).
Partner Współzarządzający
