Leki sieroce w projekcie nowej regulacji unijnego prawa farmaceutycznego
Reforma unijnego prawa farmaceutycznego, której propozycja opublikowana została 26 kwietnia 2023 r. swoim zakresem obejmuje także leki stosowane w leczeniu chorób rzadkich. Zmiany będą dotyczyć m.in. systemu zachęt dla producentów leków sierocych, co zostało odzwierciedlone w modyfikacji okresów wyłączności rynkowej jaka jest im przyznawana. Reformą objęte zostaną również kryteria oznaczania produktu leczniczego jako sierocego jak i sama procedura uzyskiwania oznaczenia sierocego. Poniżej omawiamy wybrane zmiany w obszarze sierocych produktów leczniczych.
Ramy prawne
Obecnie regulacje prawne dotyczące leków sierocych zawarte są w Rozporządzeniu (WE) nr 141/2000 z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie sierocych produktów leczniczych. Zaproponowana przez Komisję Europejską reforma prawa farmaceutycznego na szczeblu unijnym obok projektu nowej Dyrektywy przewiduje również projekt nowego Rozporządzenia, które w jednym akcie prawnym połączy materie uregulowane obecnie w osobnych rozporządzeniach unijnych.
Okresy wyłączności rynkowej
Szczególnie istotne z perspektywy producentów leków sierocych są zmiany w obszarze przysługującej tym produktom leczniczym wyłączności rynkowej. Obecnie lekom, które posiadają status leku sierocego przysługuje 10-letni okres wyłączności rynkowej, począwszy od uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. W reformie zaproponowano zróżnicowanie okresu wyłączności rynkowej w zależności od spełnienia przez lek określonych przesłanek. W ocenie Komisji Europejskiej takie rozwiązanie ma przyczynić się do zwiększenia inwestycji w tym obszarze oraz poprawić konkurencyjność unijnego przemysłu farmaceutycznego, a w konsekwencji zapewnić pacjentom lepszy dostęp do innowacyjnych terapii. Zgodnie z propozycjami przedstawionymi w projekcie nowego Rozporządzenia okresy wyłączności leków sierocych mają wynosić 5, 9 i 10 lat.
Standardowy okres wyłączności rynkowej przysługującej lekom sierocym zostanie skrócony z obecnych 10 do 9 lat. W tym okresie nie zostanie przyznane ani przedłużone pozwolenie na dopuszczenie do obrotu dla tego samego wskazania terapeutycznego w stosunku do podobnego produktu leczniczego.
Z kolei lekom sierocym, odpowiadającym na istotne niezaspokojone potrzeby medyczne zostanie zagwarantowany 10-letni okres wyłączności rynkowej. Sierocy produkt leczniczy będzie należał do tej kategorii po spełnieniu poniższych warunków:
- nie istnieje żaden produkt leczniczy dopuszczony do obrotu w UE w odniesieniu do danego stanu chorobowego lub w przypadku, gdy pomimo istnienia autoryzowanych terapii w UE we wskazaniach dla danego stanu chorobowego, wnioskodawca wykaże, że lek sierocy, poza znaczącymi korzyściami, przyniesie również wyjątkowy postęp terapeutyczny oraz
- stosowanie sierocego produktu leczniczego skutkuje znaczącym zmniejszeniem zachorowalności lub śmiertelności w danej populacji pacjentów.
Najkrótszy tj. 5-letni okres wyłączności rynkowej będzie przysługiwał lekom sierocym zarejestrowanym w oparciu o tzw. ugruntowane zastosowanie medyczne.
Zgodnie z projektem nowego rozporządzenia możliwe będzie przedłużenie 9 – letniego oraz 10 – letniego okresu wyłączności rynkowej dla leków sierocych o kolejne:
- 12 miesięcy – jeżeli produkt zostanie wprowadzony do obrotu i utrzymana jest stała ciągłość jego dostaw we wszystkich państwach członkowskich w wystarczającej ilości i w postaciach niezbędnych do zaspokojenia potrzeb pacjentów;
- 12 miesięcy – w przypadku rozszerzenia pozwolenia o co najmniej jedno nowe wskazanie terapeutyczne dla innej choroby sierocej. Warunkiem uzyskania przedłużenia ochrony jest zarejestrowanie nowego wskazania na co najmniej dwa lata przed końcem okresu wyłączności rynkowej dla leku sierocego. W takim przypadku przedłużenie będzie mogło zostać przyznane dwukrotnie jeśli nowe wskazania terapeutyczne dotyczą każdorazowo innego sierocego stanu chorobowego. Jednocześnie lek sierocy będący beneficjentem przedmiotowego przedłużenia wyłączności rynkowej nie będzie już korzystał z możliwości uzyskania dodatkowego 12-miesięcznego okresu standardowej wyłączności danych, przyznawanego jeżeli posiadacz pozwolenia na dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu (MAH) uzyska pozwolenie na nowe wskazanie terapeutyczne, wykazujące istotną korzyść kliniczną w porównaniu z istniejącymi terapiami.
Projektowane zmiany przewidują również, że w sytuacji w której MAH posiada więcej niż jedno pozwolenie na dopuszczenie do obrotu dla sierocych produktów leczniczych dla tej samej substancji czynnej, przysługiwać będzie wyłącznie jeden okres wyłączności rozpoczynający się od dnia, w którym przyznano pierwsze sieroce pozwolenie na dopuszczenie do obrotu w UE.
Znowelizowane rozporządzenie zakłada wprowadzenie przepisu, zgodnie z którym wyłączność rynkowa przyznawana lekom sierocym nie będzie stała na przeszkodzie możliwości złożenia, zatwierdzenia i oceny wniosku o dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu dla produktu podobnego, włączając w to leki generyczne i biopodobne, w przypadku gdy pozostały okres wyłączności rynkowej jest krótszy niż dwa lata. Proponowana regulacja stanowi swoiste novum w stosunku do obecnie obowiązujących regulacji, zgodnie z którymi wyłączność rynkowa dla leków sierocych chroni nie tylko przed dopuszczeniem podobnych produktów leczniczych do obrotu ale również przed przyjęciem wniosków o ich dopuszczenie. Konsekwencją w przypadku pozostawienia przedmiotowego przepisu w obecnym kształcie będzie dodatkowe skrócenie rzeczywistego okresu wyłączności rynkowej dla leków sierocych o czas procedury uzyskiwania pozwolenia.
Równocześnie wyłączność rynkowa nie będzie chronić podobnych produktów leczniczych do referencyjnych produktów leczniczych, dla których wyłączność rynkowa wygasła, przed złożeniem wniosku o MA dla generycznych i biopodobnych produktów leczniczych w stosunku do leku referencyjnego.
Reforma przewiduje jednocześnie zniesienie tzw. zachęty pediatrycznej w postaci przyznania dodatkowych 2 lat wyłączności rynkowej dla leku sierocego, w przypadku gdy wniosek o wydanie MA zawiera wyniki badań przeprowadzonych zgodnie z planem badań klinicznych z udziałem populacji pediatrycznej.
Kryteria dla oznaczenia sierocego
Projektowane regulacje prawne wprowadzą także modyfikacje w zakresie dotychczasowych kryteriów, których spełnienie pozwalało na uzyskanie statusu leku sierocego. Komisja Europejska proponuje usunięcie z ww. kryteriów wskazania, zgodnie z którym lek uzyskuje oznaczanie sieroce jeśli bez odpowiednich zachęt nie wydaje się możliwe, aby wprowadzanie na rynek produktu leczniczego w UE wygenerowało wystarczający zwrot niezbędnych inwestycji.
Pomimo utrzymania kryterium częstości występowania nie więcej niż 5 na 10 000 osób dotkniętych dana jednostką chorobową w UE, Komisja w oparciu o rekomendacje Europejskiej Agencji Leków (EMA), będzie uprawniona do ustanowienia innych kryteriów dla niektórych rodzajów chorób, jeśli wymogi co do częstotliwości zachorowalności nie są odpowiednie ze względu na szczególne cechy niektórych schorzeń lub z innych przyczyn naukowych. Jak wskazano w pkt 91 preambuły do projektowanego Rozporządzenia kryterium oznaczania leku jako sierocego, które oparte jest na częstości występowania choroby nie zawsze jest odpowiednie do identyfikacji chorób rzadkich we wszystkich przypadkach. Istnieją bowiem np. choroby charakteryzujące się krótkim okresem trwania i jednoczesną wysoką śmiertelnością. W takim przypadku bardziej odpowiednie jest wykazanie, że jest to choroba rzadka w rozumieniu przedmiotowego projektu Rozporządzenia niż pomiar liczby osób, które są nią dotknięte w danym momencie.
Procedura uzyskiwania oznaczenia sierocego
Dążąc do usprawnienia i przyspieszenia procedur administracyjnych, w reformie zaproponowano przeniesienie kompetencji do wydawania decyzji w przedmiocie przyznania oznaczenia sierocego dla produktu leczniczego z Komisji na EMA. Ograniczono również rolę Komitetu ds. Sierocych Produktów Leczniczych (Komitet). Obecnie Komitet zajmuje się badaniem wszelkich wniosków w przedmiocie oznaczenia produktu leczniczego jako sierocego poprzez każdorazowe wyrażenie w tym zakresie opinii. Reforma zakłada, że EMA nie będzie zobligowana do przekazania takiego wniosku Komitetowi, a jedynie będzie uprawniona do skonsultowania z Komitetem lub jedną z grup roboczych czy kryteria dla oznaczenia leku sierocego zostały spełnione. Zmianą w stosunku do obecnych regulacji jest brak możliwości odwołania się przez sponsora od decyzji odmawiającej przyznania oznaczenia sierocego dla danego produktu.
Ważność oznaczenia sierocego
W projekcie Rozporządzenia wprowadzono przepis, zgodnie z którym przyznane danemu produktowi oznaczenie sieroce będzie ważne przez 7 lat. W tym czasie sponsor będzie mógł korzystać z zachęt przewidzianych Rozporządzeniem, obejmujących m.in. doradztwo EMA w zakresie wykazania podobieństwa lub wyższości klinicznej nad innymi produktami leczniczymi mającymi wyłączność rynkową dla tego samego wskazania czy wykazania znaczących korzyści w zakresie przyjętego oznaczenia sierocego. Ważność oznaczenia sierocego będzie mogła zostać przedłużona na wniosek sponsora, pod warunkiem, że przedstawi on w nim dowody, że odpowiednie badania wspierające stosowanie sierocego produktu leczniczego w stosowanych warunkach są w toku i są obiecujące w odniesieniu do złożenia przyszłego wniosku o MA. Czas trwania przedłużenia będzie ograniczony pozostałym czasem potrzebnym na złożenie wniosku o MA dla produktu. Przedmiotowe rozwiązanie, zgodnie z brzmieniem pkt 95 preambuły do projektowanego Rozporządzenia wprowadzane jest aby zachęcać do szybszego dopuszczania do obrotu sierocych produktów leczniczych.
Komentarz DBS:
Propozycje Komisji Europejskiej znacząco zmieniają kształt obecnie obowiązujących przepisów w zakresie leków sierocych. Jest to szczególnie widoczne w części dotyczącej wyłączności rynkowej przyznawanej tym produktom leczniczym, która została istotnie zmodyfikowana a okres jej trwania został uzależniony od spełnienia określonych warunków. Przyznanie najdłuższego okresu wyłączności rynkowej lekom sierocym, które odpowiadają na wysoce niezaspokojone potrzeby medyczne, czyli te obszary ochrony zdrowia, które nie są w wystarczającym stopniu zabezpieczone, w zamierzeniu ma stanowić realizację jednego z postulatów Strategii Farmaceutycznej dla Europy, która przewidywała stworzenie lepszego systemu zachęt, celem pobudzenia i zdynamizowania inwestycji w tym sektorze ochrony zdrowia. Jednak niepewność co do ostatecznego okresu ochrony, może przynieść odwrotne skutki. Warto też zwrócić uwagę, że w przypadku leków stosowanych w chorobach rzadkich, komercjalizacja ich we wszystkich państwach UE (co jest warunkiem przedłużenia okresu wyłączności) może być dużym wyzwaniem dla przedsiębiorców farmaceutycznych z sektora małych i średnich przedsiębiorców, jak również tych, którzy mają siedzibę poza Europą, ponieważ mogą oni nie mieć wystarczająco rozwiniętej sieci dystrybucyjnej we wszystkich państwach członkowskich. W tym zakresie można spodziewać się rozwoju regionalnych porozumień dystrybucyjnych.
Dla przedsiębiorców działających w obszarze leków stosowanych w chorobach rzadkich istotne pozostają chociażby te rozwiązania prawne, które mają przyspieszyć dopuszczanie do obrotu sierocych produktów leczniczych.
Projektowane regulacje prawne nie są ostateczne i mogą ulegać zmianom w toku dalszych prac legislacyjnych nad reformą unijnego prawa farmaceutycznego.
