Zasady świadczenia usług z zakresu medycyny estetycznej pomimo licznych apeli przedstawicieli zawodów medycznych wciąż nie zostały uregulowane prawnie. Na pilną potrzebę wprowadzenia zmian w tym zakresie wskazuje Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL) oraz Prezydium Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych (NRPiP), które 14 lutego 2024 r. zajęły stanowisko w sprawie zasadności uregulowania zasad wykonywania zabiegów medycyny estetycznej.
Zabiegi medycyny estetycznej a świadczenie zdrowotne
Środowisko medyczne od lat próbuje uregulować prawnie kwestię świadczenia usług medycyny estetycznej. Temat ten zaktualizował się również w trakcie prac nad ustawą o wyrobach medycznych. W tym czasie Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej w swoim stanowisku Nr 106/19/P-VIII z dnia 8 listopada 2019 r. podkreślało, że z uwagi na powszechną praktykę stosowania wyrobów medycznych takich jak m.in. kwas hialuronowy przez osoby nieposiadające stosowanych uprawnień, wzrasta ryzyko bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia osób korzystających z usług gabinetów medycyny estetycznej. Z tego względu postulowano konieczność wprowadzenia przepisów, zgodnie z którymi inwazyjne wyroby medyczne stosowane w medycynie estetycznej, których instrukcja używania wprowadza ograniczenie stosowania przez lekarza lub osobę z odpowiednim wykształceniem medycznym mogą być stosowane jedynie przez osoby posiadające prawo wykonywania zawodu lekarza lub zawodu lekarza dentysty.
Niemniej spór w zakresie zabiegów medycyny estetycznej dotyczy przede wszystkim jednoznacznego wskazania czy powinny być one kwalifikowane jako świadczenia zdrowotne.
Ustawa o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r. wprowadza definicję świadczenia zdrowotnego, którym jest działanie służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Przepisy nie przewidują jednak legalnej definicji medycyny estetycznej. Mając na uwadze ten brak Naczelna Izba Lekarska (NIL) w swoim stanowisku „Medycyna estetyczna – standardy i bezpieczeństwo” uzgodniła definicję medycyny estetycznej jako „Zespół świadczeń zdrowotnych, wiążących się z ingerencją w tkanki ludzkie, wykonywanych przez lekarzy i lekarzy dentystów, służącym przywracaniu lub poprawie fizycznego, umysłowego i społecznego samopoczucia pacjenta, poprzez poprawę jego wyglądu”. Z uwagi na przyjętą nie-ustawową definicję medycyny estetycznej NRL w uchwale 5/21/VIII z 29 stycznia 2021 r. postulowała znowelizowanie definicji świadczenia zdrowotnego zawartej w Ustawie o działalności leczniczej poprzez doprecyzowanie, że świadczeniami zdrowotnymi są także działania, które służą przywracaniu lub poprawie fizycznego i psychicznego samopoczucia oraz społecznego funkcjonowania pacjenta, poprzez zmianę jego wyglądu, wiążące się z ingerencją w tkanki ludzkie.
Do wykładni pojęcia „medycyny estetycznej” odnosiły się również sądy. Przykładowo Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 30 maja 2016 r., VII SA/Wa 385/16 przyjął, że zabiegi z zakresu medycyny estetycznej co do zasady nie mieszczą się w pojęciu świadczenia zdrowotnego w rozumieniu przepisów Ustawy o działalności leczniczej, jeżeli ich charakter jest poza terapeutyczny tj. wykonywany wyłącznie w celu poprawy wyglądu. Za cechę charakterystyczną takich zabiegów uznano brak wskazań zdrowotnych do ich wykonania. Wykładni tego pojęcia podjął się również Sąd Najwyższy w swoim postanowieniu z 26 maja 2021 r., I KK 23/21 wskazując, że pod pojęciem świadczeń zdrowotnych, oprócz działań służących zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia, mieszczą się również inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub inne działania medyczne wynikające z przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. W konsekwencji pojęciem świadczeń zdrowotnych objęto także działania medyczne, które nie są ukierunkowane na zachowanie, ratowanie, przywracanie lub poprawę zdrowia. Przedmiotowe orzeczenie Sądu Najwyższego pozwala zatem na przyjęcie, że świadczeniem zdrowotnym z zakresu medycyny estetycznej może zostać uznany zabieg, który spełnia poniższe kryteria:
- wykonywany jest z użyciem m.in. wyrobu medycznego, który zgodnie z instrukcją jego używania może być stosowany wyłącznie przez odpowiednio wykwalifikowanych lekarzy;
- ma charakter inwazyjny tj. wiąże się z przerwaniem łączności tkanek oraz
- wykonywany jest celem przywrócenia lub poprawy fizycznego, psychicznego lub społecznego samopoczucia pacjenta poprzez zmianę jego wyglądu.
Potrzeba uregulowania zasad świadczenia usług medycyny estetycznej
Konieczność uregulowania kwestii zabiegów medycyny estetycznej w kontekście pojęcia świadczeń zdrowotnych według środowisk prawniczych jak i lekarskich dostrzega również resort zdrowia, który w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie umiejętności zawodowych lekarzy i lekarzy dentystów z dnia 13 czerwca 2023 r. do rodzajów umiejętności zawodowych, w których lekarz i lekarz dentysta mogą uzyskać certyfikat umiejętności zawodowych zakwalifikował medycynę estetyczno-naprawczą.
W ocenie NRL brak stosownych przepisów prawnych w zakresie medycyny estetycznej powoduje zatarcie granicy pomiędzy świadczeniami zdrowotnymi, których wykonywanie zastrzeżone jest wyłącznie dla działalności leczniczej a zabiegami kosmetologicznymi, które traktowane są jako usługi przeznaczone dla konsumentów (nie pacjentów) z zakresu nieregulowanej działalności gospodarczej.
Mając na uwadze ciągle nieuregulowaną kwestię jednoznacznej kwalifikacji świadczeń z zakresu medycyny estetycznej jako świadczeń zdrowotnych Prezydium NRL i NRPiP w swoim najnowszym stanowisku zauważa pilną konieczność uregulowania tej materii. Sugerują opracowanie przez Ministerstwo Zdrowia w formie aktu prawnego katalogu świadczeń w zakresie medycyny estetycznej, które będą mogły być wykonywane w zależności od kompetencji, wyłącznie przez lekarza, lekarza dentystę, pielęgniarkę lub położną.
Reklama zabiegów medycyny estetycznej
Zabiegi zmierzające do poprawy wyglądu w dominującej większości wykonywane są z wykorzystaniem specjalnie przeznaczonych do tego wyrobów medycznych takich jak: lasery, nici liftingujące czy kwas hialuronowy. Ustawa o wyrobach medycznych z dnia 7 kwietnia 2022 r. poza zakazem reklamowania do publicznej wiadomości wyrobów medycznych przeznaczonych do używania przez profesjonalistów zakazuje również reklamy działalności gospodarczej lub zawodowej, w której wykorzystuje się wyrób do świadczenia usług – w zakresie, w jakim dotyczy ona usług świadczonych przy użyciu danego wyrobu. Tym samym nie jest możliwe reklamowanie zabiegów z użyciem wyrobów medycznych, które mogą być stosowane wyłącznie przez odpowiednio wykwalifikowane osoby. Jednocześnie Ustawa o działalności leczniczej przewiduje zakaz reklamowania świadczeń zdrowotnych. Podmioty wykonujące działalność leczniczą mogą podawać do publicznej wiadomości jedynie informacje o zakresie i rodzajach udzielanych świadczeń zdrowotnych. Rozszerzenie jedynie definicji „świadczeń zdrowotnych” o działania służące m.in. poprawie fizycznemu i psychicznemu samopoczuciu poprzez poprawę wyglądu (przy braku legalnej definicji reklamowania świadczeń zdrowotnych) skutkowałoby nie tylko niemożliwością reklamowania zabiegów z użyciem konkretnych wyrobów medycznych ale niejednokrotnie także samego informowania o szeregu zabiegów (w oderwaniu od stosowanych do ich wykonywania określonych produktów) dostępnych w ofercie danego podmiotu, które w przypadku zabiegów medycyny estetycznej mogłoby zostać potraktowane jako ich reklama. Tym samym wszystkie podmioty wykonujące działalność leczniczą oraz lekarze w ramach prowadzonych przez siebie praktyk zawodowych nie mogliby opisywać oferowanych przez siebie zabiegów estetycznych, które zostaną zakwalifikowane jako świadczenia zdrowotne jak i ich efektów, ponieważ taka informacja mogłaby w wielu przypadkach zostać uznana za reklamę takiego zabiegu.
Komentarz DBS:
Kwestia uregulowania świadczeń z zakresu medycyny estetycznej stanowi niewątpliwie istotne zagadnienie z perspektywy wszystkich podmiotów wykonujących tego rodzaju usługi. Brak jednoznacznego ustawowego wskazania czy za świadczenia zdrowotne powinny być traktowane wszelkie działania, których celem jest poprawa wyglądu i które wiążą się z ingerencją w tkanki ludzkie powoduje niepożądany stan niepewności prawnej. Wątpliwości w zakresie zidentyfikowania danego działania jako świadczenia zdrowotnego powodują, że w przypadku ewentualnych sporów rozstrzygający sprawę sąd będzie zobligowany każdorazowo w określonym stanie faktycznym do zakwalifikowania danego zabiegu jako mieszczącego się w kategorii świadczeń zdrowotnych bądź nie.
Dla uczestników rynku, którzy oferują zabiegi inwazyjne tj. ingerujące w tkanki ludzkie (takie jak np. redukcja zmian skórnych w drodze iniekcji podskórnych), uregulowanie tej kwestii jest kluczowe dla dalszego zgodnego z prawem prowadzenia działalności gospodarczej.
Należy mieć również na uwadze, że ewentualna regulacja prawna tego obszaru wymaga rozważenia interesów wszystkich stron tj. m.in. konsumentów czy kosmetologów świadczących wiele usług, które mogłyby zostać zakwalifikowane jako wchodzące w zakres świadczeń medycznych. Wprowadzenie zbyt restrykcyjnych przepisów w tym zakresie może prowadzić do znacznego ograniczenia działalności gospodarczej innych uczestników rynku niż przedstawiciele zawodów medycznych.
W przypadku próby uregulowania tego obszaru istotna będzie również kwestia zgodnego z prawem informowania o zabiegach medycyny estetycznej. Dla osób korzystających z takich zabiegów kluczowym jest uzyskanie informacji o działaniu i efektach danego zabiegu. Informacje w tym zakresie będą mogły w wielu przypadkach zostać potraktowane jako reklama świadczeń zdrowotnych a co za tym idzie stanowić o naruszeniu obowiązujących reguł prawnych. Z uwagi na to dla wielu przedsiębiorców branży beauty ważne może okazać się doprecyzowanie w jaki sposób będzie mogło odbywać się zgodne z prawem informowanie o zabiegach medycyny estetycznej.
Z uwagi na wieloaspektowość tego zagadnienia istotna jest bieżącą obserwacja czy podejmowane są działania legislacyjne w tym zakresie na skutek coraz częstszych apeli środowisk medycznych w tym obszarze.
Partner Współzarządzający
